Ετικέτα: Grexit

Η επιστροφή στη δραχμή δεν είναι λύση

Μια απάντηση στον κ. Θ. Πετράκο. Δημοσιευτηκε στην Ελευθερία 7.10.2017

Σε πρόσφατο κείμενό του ο κ. Πετράκος, πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ (Ελευθερία, 27.9. 2017), περιγράφει τα χρέη των νοικοκυριών σε κράτος και τράπεζες και συμπεραίνει απότομα ότι «μόνη λύση είναι η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα για να γίνουν μαζικές διαγραφές χρεών».

Δεν θα απαντούσα στον κ. Πετράκο αν δεν εκτιμούσα την πολιτική του συνέπεια: αποχώρησε μαζί με άλλους από το κόμμα όταν δεν συμφώνησε με τις επιλογές του πρωθυπουργού του που απέκλιναν από τις προεκλογικές δεσμεύσεις. Εν τούτοις, θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να αναθεωρήσει τη θέση του.

Η περιγραφή της δραματικής κατάστασης ως προς τα χρέη είναι σωστή: πράγματι τα χρέη των ιδιωτών προς το κράτος, τις τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία προκαλεί δέος καθώς ξεπερνά κατά πολύ το ετήσιο εθνικό εισόδημα. Το ίδιο ισχύει και για το δημόσιο χρέος με το οποίο χρηματοδοτήθηκε ένα κόλουρο κοινωνικό κράτος. Τα σχετικά στοιχεία παραπέμπουν σε διαχρονικές αστοχίες της πολιτικής. Αλλά, το συμπέρασμα του κ. Πετράκου (αφού έχουμε χρέη να φύγουμε από το Ευρώ) είναι λάθος για πολλούς λόγους.

Η άποψη αυτή υποτιμά τις δυνατότητες για διευθέτηση προβλημάτων του χρέους των ιδιωτών εντός της Ευρωζώνης. Ήδη έχουν δρομολογηθεί μέτρα όπως η αποπληρωμή με δόσεις, ο εξωδικαστικός συμβιβασμός, η δέσμευση της κυβέρνησης στο τρίτο «συμπληρωματικό μνημόνιο» του Ιουνίου 2017 να αποπληρώσει δικά της χρέη προς τις επιχειρήσεις ώστε και αυτές να μπορούν να ανταποκριθούν στις δικές τους υποχρεώσεις κλπ.

Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι ο κ. Πετράκος δεν λαβαίνει υπόψη τις πιθανές επιπτώσεις μιας επιστροφής της δραχμής ( λέγε του Grexit) δημιουργώντας έτσι λαθεμένες προσδοκίες ή «αυταπάτες» για να χρησιμοποιήσω έναν όρο του Προέδρου της Βουλής. Κατά τη γνώμη μου η επιστροφή στη δραχμή θα προκαλούσε δραματική χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων, ανάκαμψη της …ανεργίας, πληθωρισμό, εξάτμιση των αποταμιεύσεων και γενικευμένη αβεβαιότητα. Υπενθυμίζω ότι τυχόν απότομη έξοδος από την Ευρωζώνη θα σήμαινε και επίσημη πτώχευση της χώρας με καταστροφικές συνέπειες για το τραπεζικό σύστημα, το κράτος και οποιαδήποτε λογική ρύθμιση χρεών.

Ενδεικτικά μόνον προσθέτω τις ακόλουθες επεξηγήσεις: Η δραχμή αμέσως μετά την εισαγωγή της θα υποτιμάται συνεχώς. Οι προϋποθέσεις επιτυχίας μιας υποτίμησης είναι γνωστές (αυστηρά περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, συγκράτηση μισθών κλπ), αλλά αυτές ακριβώς δεν θα εκπληρωθούν γιατί η επιστροφή στη δραχμή θα δώσει το έναυσμα για πάσης φύσης διεκδικήσεις προς ανάκτηση «κεκτημένων» με το τύπωμα χρήματος! Η οικονομία θα διολισθήσει σε μια κατάσταση ύφεσης και πληθωρισμού. Επίσης, θα υπάρξουν πρόσθετες δυσκολίες για τη χρηματοδότηση εισαγωγών ακόμα και βασικών ειδών (φερ’ ειπείν φαρμάκων) και ενδιάμεσων προϊόντων για την παραγωγή. Για ένα σημαντικό διάστημα η χώρα και οι επιχειρήσεις δεν θα μπορούσαν να δανεισθούν από τις αγορές. Η επιστροφή στη δραχμή θα σήμαινε και χρεοκοπία.

Την κατάσταση θα επιβαρύνει τυχόν διακοπή των χρηματοδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπενθυμίζω ότι σήμερα όσες δημόσιες επενδύσεις πραγματοποιούνται στη χώρα και πολλά κοινωνικά προγράμματα χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. Επίσης σημαντικές είναι οι μεταβιβάσεις στον αγροτικό τομέα και οι δυνατότητες για χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων από το «ταμείο Juncker» κ.α.

Ο κατάλογος των αρνητικών επιπτώσεων βέβαια δεν τελειώνει εδώ. Πρέπει όμως ακόμα να προσθέσω ότι σε μια νέα κρίση μετά από το δήθεν φιλολαϊκό μέτρο της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα θα εκδηλωνόταν δύσκολα ελέγξιμη κοινωνική αναταραχή (λόγω της γενικής πτώσης του επιπέδου ζωής) και ενδεχομένως πολιτική αστάθεια. Τέλος, η «επιστροφή στο εθνικό νόμισμα» θα έσβηνε κάθε ελπίδα για δραστικές μεταρρυθμίσεις που κάνουν τη Δημόσια Διοίκηση να λειτουργεί αποτελεσματικά, το κράτος να προσφέρει καλές υπηρεσίες χωρίς φακελάκια, τη εκπαίδευση να προετοιμάζει τους νέους για το μέλλον, τη δικαιοσύνη να μη ταλαιπωρεί τους πολίτες, το κράτος να μη εμποδίζει επενδύσεις κλπ.

Για όλους αυτούς τους λόγους το πραγματικό εισόδημα θα υποχωρήσει δραματικά, ενώ ακόμα και μεταγενέστερη ανάκαμψη θα στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια. Η ανεργία θα αυξηθεί πάλι. Οι οφειλέτες θα κέρδιζαν ίσως από μια (μερική) διαγραφή χρεών (που ήδη εν μέρει επιτρέπεται), αλλά θα έχαναν εισοδήματα. Η καθημερινότητά τους θα χειροτέρευε.

Η σημερινή πολιτική συναίνεση μεταξύ ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ (από το 2016), ΔΗΣΥ κ.α. για παραμονή στο Ευρώ είναι κατά τη γνώμη μου σωστή και ανταποκρίνεται στο μακροχρόνιο εθνικό συμφέρον και στο συμφέρον ….. των οφειλετών – για να μη ξεχνάμε την καλή προαίρεση του κ. Πετράκου. Το ζήτημα είναι βέβαια, αν κάνουμε ό,τι πρέπει για να μείνουμε στην Ευρωζώνη και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Γιατί η δραχμή δεν (θα) είναι η λύση

Δημοσιεύθηκε 19/03/2017 στη Huffington Post

Το ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη (Grexit) ή και της εισαγωγής στη χώρα ενός παράλληλου νομίσματος εντός της Ευρωζώνηςσυζητήθηκε στο παρελθόν κάθε φορά που οι διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς για ένα πρόγραμμα διάσωσης βρίσκονταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης.

Οι αιτίες για αυτή την ανακυκλώμενη συζήτηση είναι πολλές. Η χώρα απέτυχε επανειλημμένα (2011-12, 2014-2015) να εφαρμόσει τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, στα οποία είχε συμφωνήσει για να εξασφαλίσει χρηματοδοτική συνδρομή και να αποφύγει άτακτη χρεοκοπία, αλλά και για να απεξαρτηθεί από τη βοήθεια της ΕΕ, των κρατών μελών της και του ΔΝΤ. Η αποτυχία αυτή με τη σειρά της οφείλεται στη δυναμική του πολιτικού-οικονομικού συστήματος της χώρας. Όμως, άλλοι παράγοντες που εξηγούν την κρίση και την αποτυχία της προσαρμογής ήταν η ίδια η αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης (πριν από την κρίση) και κρίσιμα ελαττώματα των προγραμμάτων διάσωσης – ιδίως του πρώτου που δεν προέβλεψε έγκαιρη αναδιάρθρωση του συσσωρευμένου χρέους.

Σήμερα η έξοδος από την Ευρωζώνη εμφανίζεται μεν αποτρέψιμη αλλά, αλλά παραμένει πιθανή. Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από πολλούς αστάθμητους παράγοντες και κυρίως από τη δυναμική του πολιτικού-οικονομικού συστήματος.

Μια πρώτη εικόνα (και προειδοποίηση) για τις επιπτώσεις μιας εξόδου και πτώχευσης έδωσε η κρίση του Ιουνίου 2015. Τότε η Ελλάδα βρέθηκε εκτός (του προηγούμενου) προγράμματος προσαρμογής και εκτός χρηματοπιστωτικής ομπρέλας, διέκοψε την πληρωμή ληξιπρόθεσμης δόσης προς το ΔΝΤ, αναγκάσθηκε να κλείσει προσωρινά τις τράπεζες και να εισάγει μονιμότερους κεφαλαιακούς ελέγχους (συμπεριλαμβανομένων και των ορίων άντλησης μισθών και συντάξεων κάθε μέρα και εβδομάδα από τις τράπεζες), ανέβαλε τις εξοφλήσεις νέων οφειλών του Δημοσίου σε προμηθευτές. Το αποτέλεσμα ήταν να ανατραπούν οι αισιόδοξες προβλέψεις για την οικονομία και η χώρα να περιέλθει εκ νέου σε ύφεση.

Με βάση τη διεθνή εμπειρία, αλλά και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτικού-οικονομικού συστήματος σήμερα, εκτιμήσαμε τις πιθανές επιπτώσεις της εξόδου από την Ευρωζώνη ως εξής: Κατ’ αρχάς το νέο νόμισμα (η δραχμή) θα υποτιμηθεί πολύ και θα μείνει ασταθές στη συνέχεια. Σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (π.χ. ένταση αναδιανεμητικών διεκδικήσεων) η χώρα θα βυθισθεί σε νέα βαθιά ύφεση, όπως δείχνουν όλες οι προβλέψεις και οι ελπίδες για επιστροφή στην ανάπτυξη θα μετατεθούν σε ένα απροσδιόριστο μέλλον. Η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα μπορεί να προκαλέσει έναν φαύλο κύκλο υποτιμήσεων-πληθωρισμού-υποτιμήσεων και να καταστήσει αδύνατο τον έλεγχο της δημόσιας οικονομίας λόγω της δυναμικής του πολιτικού οικονομικού συστήματος.

Οι εμπειρίες του 1953-1963, 1993-99 και 2012-2014 έδειξαν (και η θεωρία επιβεβαιώνει) ότι η καθιέρωση και υποτίμηση του (νέου) νομίσματος θα πρέπει να συνοδεύσει σφικτή εισοδηματική και δημοσιονομική πολιτική (και σοβαρές μεταρρυθμίσεις) προκειμένου να αποφευχθεί το σπιράλ πληθωρισμού και υποτιμήσεων που καταλήγει σε πλήρη αποδιοργάνωση της οικονομίας. Όμως αυτό ακριβώς δεν είναι βέβαιο στις σημερινές πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Την έξοδο από την Ευρωζώνη (ή και την ΕΕ) θα ακολουθούσε μεγαλύτερη απόκλιση της οικονομικής πολιτικής από τις τάσεις στην Ευρώπη και ακόμα μεγαλύτερη (και παραλυτική) εσωστρέφεια του πολιτικού συστήματος. Οι δυνατότητες πρόσβασης σε δημόσιους πόρους θα περιορισθούν δραματικά: Χωρίς τις χρηματοδοτήσεις αυτές, χωρίς δυνατότητες δανεισμού από τις αγορές και με μια άστατη γενική οικονομική πολιτική, θα είναι αδύνατη η επιστροφή σε διατηρήσιμη ανάπτυξη ή η υπεσχημένη παραγωγική ανασυγκρότηση.

Κατά πάσα πιθανότητα επίσης θα διαψευσθούν οι υπερβολικές προσδοκίες για αύξηση των εξαγωγών με μια γενναία υποτίμηση, ενώ θα γίνουν δυσκολότερες και θα τροφοδοτούν τον πληθωρισμό οι εισαγωγές ζωτικών προϊόντων (και οι αναπόφευκτοι έλεγχοί τους), η ενέργεια δεν θα γίνει φθηνότερη, το τραπεζικό σύστημα θα αποσταθεροποιηθεί, η χώρα θα αδυνατεί να αντλήσει δάνεια από τις διεθνείς αγορές ή άλλα κράτη και θα επιχειρήσει τη διευθέτηση του χρέους σε συνθήκες χάους και νομικών εμπλοκών (βλέπε προηγούμενο Αργεντινής).

Η υποτίμηση του νέου νομίσματος θα δυσκόλευε περισσότερο την εξυπηρέτηση του χρέους. Η ήδη προβληματική σχέση ενός τμήματος της κοινωνίας και της πολιτικής με το κράτος δικαίου (rule of law) θα επιδεινωθεί. Mια νέα απότομη πτώση των εισοδημάτων μετά την έξοδο από την Ευρωζώνη και η αύξηση της ανεργίας και της αβεβαιότητας θα οδηγούσαν σε ένα νέο κύμα απεργιών, σκληρών διεκδικήσεων, αντιθεσμικών πρακτικών, ενδεχομένως σε έναν φαύλο κύκλο βίας και αντίμετρων της εξουσίας και, εν τέλει σε πολιτική αστάθεια. Το πολιτικό σύστημα τουλάχιστον για ένα διάστημα θα αδυνατεί να διαχειρισθεί την κρίση. Οι ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις αφορούν την κοινωνική ειρήνη και την πολιτική σταθερότητα.

Η έξοδος, όπως και να μεθοδευθεί, δεν θα δώσει λύση στις μεγάλες εκκρεμότητες της χώρας, δηλαδή δεν θα λύσει τα διαρθρωτικά της προβλήματα. Συναφώς, τη γενική κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής θα βαραίνουν αβεβαιότητες που θα εμποδίζουν την ανάκαμψη για πολύ καιρό. Το πιθανότερο είναι ότι η ελληνική πολιτική θα κινείται χωρίς πυξίδα και χωρίς τη δυνατότητα να επικαλείται τον περιορισμό του υπέρτερου στόχου της παραμονής στον πυρήνα της Ευρώπης, που λειτούργησε εν τινι μέτρω ως «εξωτερικός περιορισμός». Επομένως, θα προσκρούει σε ένα υψηλότερο τείχος αναξιοπιστίας. Όλα αυτά θα απειλήσουν πολλές από τις εναπομείνασες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και, κατά προέκταση, τη χρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους.

Το πρακτικό συμπέρασμα της ανάλυσής μας συνοψίζεται ως εξής: Αντί του Grexit είναι προτιμότερο να εφαρμοσθεί το πρόγραμμα προσαρμογής εντός της Ευρωζώνης σε συνδυασμό με τη διευθέτηση του χρέους η οποία σχεδιάζεται να πραγματοποιηθεί καθώς θα προχωρεί η εφαρμογή του.

Εναλλακτικά, υπάρχει ο κίνδυνος με την έξοδο από το Ευρώ να κάνουμε έναν κύκλο με τεράστιο κόστος για να επιστρέψουμε με χειρότερες προϋποθέσεις κάτω από την ευρωπαϊκή ή διεθνή ομπρέλα.

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Πάνου Καζάκου «Η δραχμή δεν (θα) είναι λύση. Οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη (Grexit)», εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016.

Προσδοκίες και κίνδυνοι για το 2017 και μετά: Μπορούμε να αισιοδοξούμε;

Δημοσιεύθηκε στό πρώτο θέμα – reporter της 1 Ιανουαρίου 2017

Οι αβεβαιότητες για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας παραμένουν μεγάλες. Τα ερωτήματα είναι αν το τρίτο με δανειακή στήριξη από τους θεσμούς θα εφαρμοσθεί και αν θα αποδώσει τα αναμενόμενα. Οι δυσκολίες εφαρμογής του είναι γνωστές, αλλά τι θα γίνει μετά; Θα διαπιστώσουμε την αποτυχία και της αριστεράς;

Η κυβέρνηση εκτιμά ότι τα επόμενα δύο χρόνια θα έχουμε υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης που αν επιτευχθούν θα διευκολύνουν τη δημοσιονομική προσαρμογή. Τότε θα αποφύγει την εφαρμογή του περιβόητου «κόφτη», τηn υποχρέωση δηλαδή να περικόψει πρωτογενείς δαπάνες (μισθούς και συντάξεις κυρίως του Δημοσίου) αν υπάρξουν αποκλίσεις από τις προβλέψεις κατά την εκτέλεση του προϋπολογισμού, θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες της «ποσοτικής χαλάρωσης» του κ. Ντράγκι, θα καταφέρει να εξέλθει στις αγορές και να δει το χρέος να διευθετείται σε σταθερές βάσεις. Με άλλα λόγια η βασική της θέση είναι ότι αν εφαρμοσθεί το πρόγραμμα θα αποδώσει τα αναμενόμενα οφέλη.

Παρά ταύτα, είναι φανεροί οι εσωτερικοί και εξωτερικοί κίνδυνοι αποτυχίας του προγράμματος προσαρμογής.

Η ως τώρα εμπειρία δικαιολογεί επιφυλάξεις για την κατάληξη των προσπαθειών προσαρμογής και, κυρίως, των μεταρρυθμίσεων. Υπάρχει απόσταση ανάμεσα σε τυπικές νομοθετικές ρυθμίσεις και πραγματικότητα καθώς τυπικοί νόμοι δεν εφαρμόζονται αμέσως ή εφαρμόζονται με κενά, ενώ άλλοι προσκρούουν στην κουλτούρα των διαφόρων διαμερισμάτων του κράτους. Π.χ. εκκρεμούν υπουργικές αποφάσεις για την εφαρμογή της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, ενώ η ίδια δεν φαίνεται να διασφάλισε τη διατηρησιμόιτητα του συστήματος που εξελίσσεται σε σισύφειο έργο, στις ιδιωτικοποιήσεις αντιδρούν κομματικοί, συνδικαλιστικοί, τοπικοί αξιωματούχοι, ενώ αντιτιθέμενα επιχειρηματικά συμφέροντα προασπίζονται τα κεκτημένα της διαπλοκής τραπεζών, επιχειρηματιών, οι τράπεζες έμειναν ολόκληρο το 2016 χωρίς διοικήσεις κ.α. Σε ευαίσθητους τομείς που είχαν διαφύγει της εποπτείας των θεσμών διαπιστώνουμε καθαρή οπισθοδρόμηση, π.χ. στην εκπαίδευση. Η μεταρρύθμιση έχει εξελιχθεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο αλλά χωρίς συνεκτικό σχέδιο και με τους μηχανικούς να διαφωνούν για τα πάντα.

Μέρος της μεταρρυθμιστικής δυστοκίας οφείλεται αναμφίβολα στην βαριά οικονομική κληρονομιά του παρελθόντος, στη θεσμική παράλυση που καλλιεργήθηκε σε συνθήκες πελατειακών διευθετήσεων και διαπλοκής και στις ισορροπίες συμφερόντων (= συσχετισμούς επιρροής) που διαμορφώθηκαν τότε. Οι δυσκολίες οφείλονται όμως και στην τραγική από κάθε σκοπιά, και, πάντως, ανεδαφική «σκληρή διαπραγμάτευση» του α΄εξαμήνου 2025 που ανέκοψε την επιστροφή της χώρας στην ανάπτυξη και προκάλεσε τεράστιο κοινωνικό κόστος. Το δε «πολιτικό» όφελος αποδείχθηκε προσωρινό και εξαφανίσθηκε το 2016 καθώς η οικονομική κατάσταση χειροτέρευσε.

Οι αλλεπάλληλες γραμμές άμυνας αποκαλύπτουν και ένα είδος «γνωσιακής αναντιστοιχίας” (cognitive dissonance): Μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού εμφορείται από ιδέες για τον κόσμο και την οικονομία που έχουν ιστορικά αποτύχει ή, έστω, έχουν ξεπερασθεί από την πραγματικότητα και πάντως έρχονται σε πλήρη αντίθεση προς την οικονομική και κοινωνική φιλοσοφία της προσαρμογής.

Σε αυτά προσθέτουμε και τους εξωτερικούς κινδύνους ή πιθανές απότομες εκτός ελέγχου της κυβέρνησης: Η χώρα βρίσκεται χωρίς «μαξιλάρια» για την αντιμετώπιση αντίξοων συνθηκών.

Τι θα συμβεί αν αποτύχει το τρέχον πρόγραμμα;

Αν η Ελλάδα ως το 2018 χρειασθεί νέα δάνεια για τη μετέπειτα περίοδο και αν δεν έχει καταφέρει να βγει στις αγορές τότε δύο τινά μπορεί να συμβούν: Ή θα ζητήσει νέο δάνειο από τον ESM ή θα διακόψει την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της πράγμα που σημαίνει πτώχευση και έξοδο από την Ευρωζώνη.

Τέταρτο δάνειο;

Ένα νέο αίτημα το 2018 για δάνειο από τον ESM θα συνοδευθεί σύμφωνα με τους κανόνες του από ένα νέο, το τέταρτο Μνημόνιο (=πρόγραμμα προσαρμογής). Αλλά θα είναι δύσκολο να εγκριθεί από τους εταίρους που θα διαπιστώνουν τότε ότι τα προηγούμενα δάνεια δεν απέφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα και ότι η Ελλάδα τείνει – σε αντίθεση με άλλες χώρες που στηρίχθηκαν- να μετατραπεί σε μόνιμο θαμώνα του ευρωπαϊκού «πρυτανείου». Ή θα εγκριθεί με σκληρότερους όρους.

Αλλά, δεν αποκλείω εκπλήξεις. Η ιστορία μας διδάσκει ότι πολύπλοκα θεσμικά συστήματα που εξελίσσονται όπως η ΕΕ, είναι ικανά να εφευρίσκουν διεξόδους, φερ’ ειπείν επανερμηνεύοντας τους κανόνες τους όπως συνέβη την περίοδο 2010-2014 όταν παρακάμφθηκαν ρητές απαγορεύσεις διάσωσης και νομισματικής στήριξης οικονομιών σε δυσπραγία, ή να υπερβαίνουν απογοητεύσεις και επιφυλάξεις.

Αν αυτό δεν συμβεί, τότε η πτώχευση θα ήταν αναπόφευκτη. Σημειώνω ότι η «λύση» αυτή είχε προβεβλημένους αντισυστημικούς αλεξιπτωτιστές. Αυτοί όμως έχασαν τη μάχη των επιχειρημάτων, το αργότερο τον Ιούλιο 2015. Εδώ δεν θα σταθώ στις πιθανές οικονομικές συνέπειες της πτώχευσης – νέα καταβύθιση της παραγωγής, υποτιμήσεις του εθνικού νομίσματος, σπιράλ πληθωρισμού και υποτιμήσεων, τραπεζική κρίση, διακοπή των εισροών από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ, αβεβαιότητα κλπ και με το δημόσιο χρέος να επικρέμαται πάντοτε εκεί απειλητικό ως δαμόκλειος σπάθη. Όπως υποστήριξα πρόσφατα (*) η καθαρά οικονομική ανάλυση υποκρύπτει το σπουδαιότερο ίσως, ότι μετά από πτώχευση και grexit θα εκλείψει ο «εξωτερικός περιορισμός» του ευρωπαϊκού συστήματος με τους κανόνες του (και τις ευκαιρίες). Η όποια κυβέρνηση τότε θα παραδέρνει στη θάλασσα του διεκδικητισμού κατακερματισμένων συμφερόντων και, μάλιστα, χωρίς ιδεολογική και πολιτική πυξίδα.

Επομένως, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από τη συνεπή εφαρμογή του τρέχοντος προγράμματος προσαρμογής χωρίς άλλες καθυστερήσεις, ασαφείς κόκκινες γραμμές, ανακολουθίες, μάχες οπισθοφυλακής και φόβο μπροστά στο πολιτικό κόστος των αποφάσεων.

—————-

(*) Πάνος Καζάκος Η έξοδος από την Ευρωζώνη δεν είναι λύση. Οι οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις του grexit, εκδόσεις Επίκεντρο 2016.

Εφαρμογή του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής για να αποφύγουμε το Grexit

Δημοσιεύτηκε στη Huffington Post, 22/01/2016

Τους προηγούμενους μήνες μέχρι σήμερα η κυβέρνηση διαπραγματεύεται με τους «θεσμούς» διάφορα τμήματα του Μνημονίου. Τι λοιπόν επιχειρεί μετά τη συμφωνία για ένα τρίτο Μνημόνιο;

Μία απάντηση είναι ότι προσπαθεί να βελτιώσει κάποιους όρους και κυρίως τη δημοσιονομική πτυχή αλλά δεν απορρίπτει στην πράξη (παρά κάποιες ρητορικές εξάρσεις) το γενικό πλαίσιο της δανειακής σύμβασης και του νέου Μνημονίου. Αν πετύχει, αυτό θα είναι καλό για τη χώρα (αν και όχι οπωσδήποτε για τον ΣΥΡΙΖΑ).

Αν όμως επιχειρεί να αλλάξει το ίδιο το πλαίσιο και τη φιλοσοφία του γιατί το αμφισβητεί ιδεολογικά, τότε δύο τινά μπορεί να συμβούν: Ή θα αποτύχει όπως ακριβώς συνέβη το πρώτο εξάμηνο του 2015, οπότε κατέληξε σε κεφαλαιακούς ελέγχους και αποδοχή άνευ όρων της χειρότερης πρότασης των θεσμών, ή θα θέσει σε κίνδυνο την παραμονή της χώρας σε ΕΕ και ΕΖ. Αυτό δεν θα είναι απλά το τέλος του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και η αρχή μιας μακράς περιόδου στασιμότητας και περιθωριοποίησης της χώρας.

Υποθέτω ότι δεν υπάρχει πλέον πρόθεση για ρήξη όπως το α’ εξάμηνο του 2015. Αλλά, στον χώρο της αριστεράς και της άκρας δεξιάς επενεργεί ένας ισχυρός και τοξικός τρόπος σκέψης για την οικονομία και τον κόσμο που επηρεάζει πολιτικές αποφάσεις.

Δεν υποτιμούμε τις δυσκολίες της οικονομικής προσαρμογής που επιβάλλεται όχι τόσο από τα Μνημόνια όσο από την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Προς το παρόν ο κίνδυνος του Grexit και κατά προέκταση μιας νέας βαθιάς ύφεσης έχει μειωθεί δραστικά, καθώς η κυβέρνηση εκπληρώνει διάφορα δύσκολα προαπαιτούμενα, αλλά δεν έχει εξαλειφθεί. Οι «θεσμοί» άρχισαν να εξετάζουν την πορεία του προγράμματος. Εστιάζουν σε κρίσιμα θέματα όπως τη δημοσιονομική διαχείριση (« δημοσιονομικό κενό του 2016»), τις κυβερνητικές δεσμεύσεις για τη συνέχεια («Μεσοπρόθεσμο»), το ασφαλιστικό, τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης, το άνοιγμα της ενεργειακής αγοράς την ολοκλήρωση της τραπεζικής μεταρρύθμισης. Κάθε ένα από τα πρώτα τρία θέματα είναι ικανό να ρίξει την κυβέρνηση. Από την αποτίμηση της προόδου θα εξαρτηθεί η πρώτη αξιολόγηση, η συνέχιση της χρηματοδοτικής συνδρομής του ΕΜΣ και βεβαίως η διευθέτηση του χρέους. Αν η αξιολόγηση είναι αρνητική τότε το πιθανότερο είναι ότι το ζήτημα του grexit θα επανέλθει στη δημόσια συζήτηση.

Τυχόν έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη και (με τα σημερινά δεδομένα) από την ΕΕ θα σήμαινε, πρώτον, πλήρη αλλαγή κατεύθυνσης της ελληνικής ευρωπαϊκής πολιτικής δεκαετιών. Οι ελληνικές κυβερνήσεις υποστήριζαν δύο πράγματα ταυτόχρονα – την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης προς μια ομοσπονδιακή κατεύθυνση και τη συμμετοχή της Ελλάδας στις σχετικές πρωτοβουλίες παρά τα προβλήματα προσαρμογής που αντιμετώπιζε η χώρα σε κάθε στάδιο της ενοποίησης. Ανέμεναν ότι μόνον έτσι θα ενισχύονταν η ασφάλεια της χώρας και οι μηχανισμοί μεταφοράς πόρων («αλληλεγγύης») από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες χώρες, όπως ακριβώς συμβαίνει σε κλασικές ομοσπονδίες.

Η Αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ) όμως εκλάμβανε, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, την ΕΕ ως νεοφιλελεύθερο μόρφωμα, που έπρεπε να αλλάξει. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί γίνονταν αντιληπτοί ως πηγές περιορισμού της εθνικής πολιτικής που εμποδίζουν την εφαρμογή ενός εκτεταμένου κρατικού παρεμβατισμού για να εξέλθει η χώρα από την κρίση. Από πολλές πλευρές το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ που εξαγγέλθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο 2014 και είχε έντονα λαϊκιστικά χαρακτηριστικά και η στάση της κυβέρνησης κατά την επτάμηνη διαπραγμάτευση με την τρόικα μέχρι τον Ιούλιο 2015 αποκάλυπταν αυτή τη θεμελιώδη απορριπτική στάση. Εξασθένισε μεν τώρα μετά το τρίτο Μνημόνιο, αλλά εξακολουθεί να αντικατοπτρίζεται σε διάφορες αποφάσεις ή εξαγγελίες.

Το σπουδαιότερο όμως είναι, δεύτερον, ότι η ρήξη δεν θα έλυνε τα προβλήματά μας. Με βάση τη διεθνή εμπειρία αλλά και τα ελληνικά δεδομένα σήμερα, η έξοδος από την Ευρωζώνη θα είχε σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις και θα προκαλούσε δυσβάστακτο κόστος σε οικονομία και κοινωνία. Πιθανόν, το νέο νόμισμα (η δραχμή;) θα υποτιμηθεί πολύ και θα μείνει ασταθές στη συνέχεια, καθώς η χώρα θα εμπλακεί σε ένα σπιράλ πληθωρισμού-υποτιμήσεων-πληθωρισμού, η ύφεση θα είναι βαθύτερη, οι εισαγωγές θα υπαχθούν σε καθεστώς διοικητικών ελέγχων, θα διακοπούν οι εισροές πόρων από την ΕΕ, τα δημοσιονομικά και τραπεζικά προβλήματα θα διογκωθούν και η χώρα θα συρθεί σε διαπραγματεύσεις για το χρέος σε συνθήκες χρεοκοπίας! Τη γενική κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής θα βαραίνουν αβεβαιότητες που θα εμποδίζουν την ανάκαμψη για πολύ καιρό. Στα προηγούμενα προσθέτουμε τις ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις σε πολιτική σταθερότητα και κοινωνική συνοχή.

Μια πρώτη εικόνα (και προειδοποίηση) για τις επιπτώσεις μιας εξόδου και πτώχευσης έδωσε η κρίση του Ιουνίου 2015. Τότε η Ελλάδα βρέθηκε εκτός (του προηγούμενου) προγράμματος προσαρμογής και εκτός χρηματοπιστωτικής ομπρέλας, διέκοψε την πληρωμή ληξιπρόθεσμης δόσης προς το ΔΝΤ, αναγκάσθηκε να κλείσει προσωρινά τις τράπεζες και να εισάγει μονιμότερους κεφαλαιακούς ελέγχους (συμπεριλαμβανομένων και των ορίων άντλησης μισθών και συντάξεων κάθε μέρα και εβδομάδα από τις τράπεζες), καθυστέρησε περισσότερο τις εξοφλήσεις οφειλών του Δημοσίου σε προμηθευτές, προκάλεσε προβλήματα στις εξαγωγές και τρόμαξε κάθε σοβαρό επενδυτή. Το αποτέλεσμα ήταν να ανατραπούν οι αισιόδοξες προβλέψεις για την οικονομία και η χώρα να περιέλθει εκ νέου σε στασιμότητα.

Επομένως, είναι προτιμότερη η εφαρμογή του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής εντός της Ευρωζώνης σε συνδυασμό με τη διευθέτηση του χρέους η οποία σχεδιάζεται να πραγματοποιηθεί μετά την πρώτη αξιολόγηση. Η έξοδος από το Ευρώ εμπεριέχει τον κίνδυνο να διαγράψουμε ένα κύκλο και να υποστούμε τεράστιο κόστος για να επιστρέψουμε με χειρότερες προϋποθέσεις κάτω από την ευρωπαϊκή ή διεθνή ομπρέλα.