Πάνος Καζάκος και Πάνος Κολιαστάσης

Η μελέτη αυτή αναδεικνύει τη σημασία πολιτισμικών παραμέτρων για την κατανόηση των εξελίξεων σε θεσμούς και πολιτική από την πτώση της Δικτατορίας μέχρι σήμερα. Απαντά στα ερωτήματα: ποιοι πραγματικά είμαστε (όχι ποιοι θα έπρεπε  να είμαστε), από ποιες αξίες και ιδέες εμφορούμαστε, πως αυτές σημάδεψαν πολιτικές αποφάσεις, συλλογικές και ατομικές συμπεριφορές αλλά και πως επηρεάσθηκαν από τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές εξελίξεις. Το θεμελιώδες ερώτημα λοιπόν είναι, γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε.

Καταλύτης για το ανά χείρας κείμενο ήταν η ελληνική κρίση που σοβούσε από καιρό αλλά ξέσπασε το 2009-2010 και διήρκεσε μια ολόκληρη δεκαετία (2009-2019). Οι επόμενες εξωγενείς  αναταράξεις (2020-2022) βρήκαν μια κλονισμένη οικονομία και κοινωνία. Η κρίση γενικά επέβαλε να επανεξετάσουμε ολόκληρη τη μεταδικτατορική περίοδο (λέγε Μεταπολίτευση) και συγκεκριμένα τα πολιτισμικά θεμέλια του αναπτυξιακού μοντέλου. 

Η βασική μας θέση είναι ότι κατά τη Μεταπολίτευση, σε ελληνική πολιτική και κοινωνία, σε συμπεριφορές ατόμων και ομάδων επικράτησε ένας  πολιτισμικός πλουραλισμός – ένα μείγμα -εν μέρειαντίθετων μεταξύ τους αξιών και ιδεών  της παράδοσης, κυμάτων της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας.  Το μείγμα ήταν ρευστό με την έννοια ότι εμπλουτιζόταν με νέα στοιχεία σε μεταβαλλόμενη ισορροπία με τα υπόλοιπα. Συχνά τα ίδια τα άτομα εμφορούνταν από πολλαπλές και εν μέρει ασύμβατες μεταξύ τους αξίες.

Αναπόφευκτα, αναδύθηκαν ποικίλα αξιακά διλήμματα αλλά και συμβιβασμοί  (υβριδικές λύσεις). Κάθε περιοχή πολιτικής εμφανίζει βέβαια ιδιαιτερότητες. Για παράδειγμα, στη Δημόσια Διοίκηση  αντιπαλεύουν η εκπλήρωση του καθήκοντος με την πελατειακή νομιμοφροσύνη, η συναδελφική αλληλεγγύη με τη λογοδοσία, η επετηρίδα με την αξιολόγηση. Στη χωροταξία αντιπαλεύει η διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με τις κυρίαρχες αντιλήψεις για την ιδιοκτησία. Στην κοινωνική πολιτική η γενική οργάνωση της αλληλεγγύης μέσω του κοινωνικού κράτους με προνομιακές ρυθμίσεις.

Η εργασία αυτή, αφού  εξετάσει  τις θεωρητικές προσεγγίσεις της κουλτούρας που έχουν προταθεί κατά καιρούς (θεωρία κοινωνικού κεφαλαίου, θεωρία του εκσυγχρονισμού κλπ.), συγκεκριμενοποιεί τις υποθέσεις μας για το πολιτισμικό τοπίο της χώρας, και αναλύει την ένταση ανάμεσα σε παράδοση, (αντιφατικές) νεωτερικές αξίες (ελευθερία έναντι ισότητας ή δικαιοσύνης) και μετανεωτερικά φαινόμενα (ταυτοτικά κινήματα) σε επιλεγμένες περιοχές πολιτικής. Συναφώς, υπεισέρχεται και σε θέματα που συζητήθηκαν κατά καιρούς ευρύτατα – πως  προβεβλημένοι διανοούμενοί μας αντιλήφθηκαν τις αξιακές εντάσεις ( Π. Κονδύλης, Κ.Τσουκαλάς, Δ. Χατζής, Γιάννης Μπαλαμπανίδης  κ.α.), τι μας δίνει η θέση του πολιτισμικού δυισμού,  αν η χώρα διαθέτει κάποιον ηγεμονικό πυρήνα ιδεών και αξιών (Δ. Τζιόβας, Ευκλείδης Τσακαλώτος, Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Ανδρέας  Πανταζόπουλος, κ.α.), σε πιο βαθμό έγινε νεωτερική, αν και πως επηρέασε την κουλτούρα μας ο ευρωπαϊκός ιδεότυπος, ποιες συνθέσεις αξιών και ιδεών επιχείρησαν συντεταγμένες πολιτικές δυνάμεις.   

• Διάφορα