Ετικέτα: δημοσιονομική ισορροπία

Φαντασιοπληξίες και «καθαρή» έξοδος

Δημοσιεύτηκε στο Βήμα 18.2.2018

Των ΠΑΝΟΥ ΚΑΖΑΚΟΥ και ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΚΑΛΚΟΥ

Η χώρα πέρασε στην τελική φάση εφαρμογής του (τρίτου) μνημονίου που τελειώνει, αν όλα πάνε καλά, τον Αύγουστο τού 2018. Κατά την γνώμη μας, ήταν ευτύχημα για τον τόπο ότι η κυβέρνηση συμφώνησε με τους εταίρους ένα τρίτο πρόγραμμα προσαρμογής και εγκατέλειψε στην πράξη, έστω με προχειρότητες και κουτοπόνηρες άμυνες, το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης και τον λαϊκισμό με το ψευδεπίγραφα αριστερό πρόσημο.

Απέτρεψε έτσι την άτακτη χρεοκοπία, το χάος μίας απότομης εξόδου από το ευρώ και μια νέα καθίζηση του εισοδήματος. Πιθανόν, μάλιστα, το αριστερό πρόσημο –που ακόμα προβάλλει σε επίπεδο ρητορικής και συμβολικών κινήσεων– διευκόλυνε την εφαρμογή του μνημονίου της. Η απόφαση ήταν λοιπόν γενικά ορθή σε όρους οικονομικής ορθοδοξίας και πολιτικού ρεαλισμού.

Τώρα πρέπει να διερωτηθούμε τί θα συμβεί μετά το 2018. Ουσιαστικά, η κυβέρνηση θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ της συνέχισης των μεταρρυθμίσεων και της δημοσιονομικής ισορροπίας και μίας αντιφατικής «επιστροφής της πολιτικής».

Η επιλογή της συνέχειας συνεπάγεται ότι υλοποιούνται όσες εκκρεμότητες θα έχουν μείνει (και θα είναι πολλές, αν σκεφθεί κανείς μόνον τα ζητήματα του κράτους δικαίου) και βελτιώνονται ή διορθώνονται δραστικά τρέχουσες πολιτικές.

Αντίθετα, η επιστροφή της πολιτικής συνδέεται με την «καθαρή έξοδο στις αγορές», που μεταφράζεται παραπλανητικά σε απαλλαγή από κάθε εποπτεία. Ένα «ηρωικό ρεπερτόριο», αναμφίβολα, σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Νικόλα Σεβαστάκη («Φαντάσματα του καιρού μας», 2016).

Με βάση τις ως τώρα εμπειρίες και σκόρπιες δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων μπορούμε να εκμαιεύσουμε τρόπον τινα τί εννοούν πολλοί με την «καθαρή έξοδο». Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός φαίνεται ότι τώρα την εγκαταλείπει, και ορθώς.

Όσοι όμως την υιοθετούν ακόμα ελπίζουν ή υπονοούν ποικιλοτρόπως, κατ’ αρχάς, ότι θα ανακτήσουν βαθμούς ελευθερίας για χορήγηση πάσης φύσης επιδομάτων, αποδυνάμωση ανεξαρτήτων αρχών (συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδος και της Δικαιοσύνης), σύσταση νέων κρατικών φορέων χωρίς εξωτερικές οχλήσεις, νέους διορισμούς, επαναφορά των εργασιακών σχέσεων στο πρότερο καθεστώς (κλαδικές συμβάσεις, κ.λπ.). Συνοπτικά, δηλαδή, να αναστρέψουν όσα ψήφισαν μέχρι σήμερα.

Πολλές προαιρέσεις θα φέρουν ανακατανομές εισοδήματος και τροποποιήσεις ισορροπιών προς όφελος κυρίως των «εντός των κρατικών τειχών», που όμως θα έχουν οδυνηρές παρενέργειες για τους «εκτός», καθώς θα προκαλέσουν πάλι μείωση της ανταγωνιστικότητας, υψηλότερη ανεργία, χρέη. Μακροχρόνια βέβαια δεν θα διασφαλίζουν ούτε τους «εντός».

Αυτό το συνονθύλευμα σκόρπιων, υπονοούμενων και ανεπεξέργαστων στοιχείων που υποκρύπτει ο όρος «καθαρή έξοδος» δεν είναι ρεαλιστικό ούτε εντός του θεσμικού συστήματος της Ευρώπης, ούτε εκτός. Προϊδεάζει για επιστροφή στην εύκολη ευημερία με δάνεια, παροχές και λοιπές κομματικές εύνοιες της περιόδου πριν από την κρίση με τους όρους του πελατειακού κρατισμού, καλλιεργώντας προσδοκίες για την παλινόρθωση θεσμών και πολιτικών που μάς οδήγησαν ακριβώς στην κρίση.

Δεν ανταποκρίνεται στα δεδομένα του διεθνούς περιβάλλοντος, ούτε της τεχνολογικής εξέλιξης, ούτε είναι προϊόν μάθησης από την ιστορική μας εμπειρία. Το σπουδαιότερο όλων, δεν επιλύει τα βαθειά διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας. Είναι άλλωστε χαρακτηριστική η υποαπόδοση της ελληνικής οικονομίας, καθώς το παραγωγικό κενό (δηλαδή η διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και στο δυνητικό προϊόν) ανέρχεται στο -10,5% του ΑΕΠ και είναι το μεγαλύτερο ανάμεσα στα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ (OECD Economic Outlook, Ιούνιος 2017).

Τέλος, η οπτική της καθαρής εξόδου παραβλέπει ότι την εποπτεία της διακρατικής τρόικας (ΕΕ, ΕΚΤ/ΕΜΣ, ΔΝΤ) θα αντικαταστήσει ένα πολυπλοκότερο και δυσκολότερα αντιμετωπίσιμο σύστημα εποπτείας –κατ’ αρχάς από τις ίδιες τις αγορές. Οι αγορές θα αξιολογούν ευθέως την πολιτική της και θα επηρεάζουν τις απαιτήσεις των δανειστών για τυχόν χορήγηση νέων δανείων στην Ελλάδα, καθώς και τις συστάσεις του ΔΝΤ.

Θα είναι μία νέα κατάσταση χωρίς δυνατότητες άμεσης «πολιτικής διαπραγμάτευσης» με οποιονδήποτε, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε μέχρι σήμερα. Για τον λόγο αυτόν αναμένουμε ότι η έξοδος στις αγορές (και η επιστροφή της πολιτικής όπως την εννοούν) θα αφαιρέσει βαθμούς ελευθερίας από την ελληνική κυβέρνηση, δηλαδή ότι θα συμβεί το ακριβώς αντίθετο από αυτό που η ίδια προσδοκά!

Στην πολιτική οικονομία αναφέρεται συχνά ο όρος «voodoo politics», δηλαδή στην υποκριτική στάση όσων υπόσχονται μία «μαγική» προσαρμογή χωρίς τις απαιτούμενες θυσίες. Τέτοιες βολικές αυταπάτες αποτέλεσαν την βάση της ρητορικής των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μέχρι το 2015. Στις πολιτικές-βουντού φαίνεται σήμερα να επιστρέφει μέρος της κυβέρνησης με το νέο αφήγημα περί μίας καθαρής εξόδου στις αγορές. Δυστυχώς, η συνέχεια είναι προβλέψιμη.

Χωρίς καλή πυξίδα και χωρίς «μαξιλάρια»; – Ένα σχόλιο για τον προϋπολογισμό και όσα συμβαίνουν γύρω μας

Δημοσιεύθηκε στο liberal.gr της 27 Νοεμβρίου 2016

Καθώς άρχισε η συζήτηση για τον Προϋπολογισμό 2017 και επομένως για το τι μας περιμένει το επόμενο έτος, είναι απαραίτητο να τον δούμε ως σύνολο. Δεν θα επαναλάβω αριθμούς και κωδικούς, αλλά θα σταθώ στον στο ερώτημα αν είναι αναπτυξιακός. Ποια απάντηση δίνει στο ερώτημα που πάμε;

Αναγνωρίζωεκ προοιμίου ότι είναι τιτάνιο έργο η σύνταξη ενός προϋπολογισμού στις σημερινές συνθήκες κρίσης όπου αντιπαλεύουν εξωτερικές επιταγές και εσωτερικοί συσχετισμοί και όπου επιζούν παραδοσιακοί τρόποι άσκησης πολιτικής (τους οποίους συνοψίζουμε στον όρο πελατειακό σύστημα), κληρονομημένες πεποιθήσεις και δυσλειτουργικοί θεσμοί (αυτό που στη θεωρία ονομάζουμε «ιστορική διαδρομή «pathdependency) που δυσκολεύουν την αποσαφήνιση τωνοριζόντων.

Στο σχέδιο Προϋπολογισμού 2017 αντικατοπτρίζεται η πολιτική βούληση να πετύχει το τρίτο πρόγραμμα προσαρμογής (= «μνημόνιο») όπως επικαιροποιήθηκε τον περασμένο Ιούνιο. Μετά από 7 χρόνια λιτότητας, είναι ένα σκληρό κείμενο που θα δοκιμάσει πάλι τις αντοχές της ελληνικής κοινωνίας (και της πολιτικής). Πολλές προβλέψεις για έσοδα και (μειώσεις) δαπανών προκύπτουν από ήδη νομοθετημένα κείμενα, μεταρρυθμίσεις που έχουν συμφωνηθεί με τους θεσμούς και, την πρόσφατη απόδοση των φορολογικών μέτρων.

Παρά ταύτα,υπάρχουν προβλήματα. Βασικές προβλέψεις του Προϋπολογισμού είναι επισφαλείς και κυρίως η βασική ότι η χώρα θα πετύχει υψηλό σχετικά ρυθμό μεγέθυνσης 2,7% το 2017 (και 3,1% το 2018). Όμως, πρώτον, η μετάβαση από την ύφεση ή στασιμότητα των τελευταίων εξαμήνων σε ταχεία ανάπτυξη εξαρτάται ανάμεσα σε άλλα από «τη συνεπή εφαρμογή του προγράμματος στήριξης της ελληνικής οικονομίας» όπως αναγνωρίζει ο υπ. Οικονομικών Ε. Τσακαλώτος. Και αυτή η «πιστή εφαρμογή» δεν είναι διόλου εξασφαλισμένη. Η δεύτερη αξιολόγηση δεν ολοκληρώθηκε έγκαιρα. Αν πάντως ολοκληρωθεί, όπως ελπίζω, θα βελτίωνε τις πιθανότητες για ανάκαμψη της οικονομίας γιατί θα επέτρεπε την έξοδο στις αγορές, τη μείωση του κόστους δανεισμού, την ένταξη στην «ποσοτική χαλάρωση» της ΕΚΤ κ.α.

Δεν αμφιβάλλω για τις προθέσεις του στενού οικονομικού επιτελείου, όμως η εμπειρία δείχνει ότι ο ευρύτερος κρατικός και κομματικός μηχανισμός κινείται προς άλλη κατεύθυνση ή έστω κωλυσιεργεί. Το αποτέλεσμα είναι βέβαια να μη υλοποιούνται πολλά σχέδια. Π.χ. για το 2016 είχαν προβλεφθεί έσοδα ύψους περίπου 2,5 δισ. ευρώ από τις ιδιωτικοποιήσεις, αλλά στην πραγματικότητα δεν ξεπέρασαν τα 123 εκ. ευρώ! Οι εντάσεις γύρω από τις περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις επηρεάζουν αρνητικά τις επενδύσεις από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό αν θα επιτευχθεί ο αναπτυξιακός στόχος. Το σχέδιο προϋπολογισμού «προβλέπει» αύξηση των επενδύσεων κατά 9,1%. Το ίδιο επισφαλείς και για τους ίδιους λόγους είναι οι «προβλέψεις» για αλματώδη αύξηση των εξαγωγών που το 2015 και 2016 μειώνονταν, καθώς υπέφεραν (και υποφέρουν) από τους κεφαλαιακούς ελέγχους, τη διστακτική χρηματοδότηση, τις καθυστερήσεις επιστροφής φόρων, γραφειοκρατία και, ίσως, το καμένο brandnameτης χώρας κλπ.

Δεύτερον, το περιβόητο «μείγμα οικονομικής πολιτικής» έχει υφεσιακή επίπτωση. Για την επίτευξη του στόχου ως προς ένα πρωτογενές πλεόνασμα 2,0 % του ΑΕΠ (2017), το βάρος πέφτει στην αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 2,5 δισ. ευρώ. Η μείωση δαπανώνβραδυπορεί. Όπως η ακαδημαϊκή έρευνα βεβαιώνει, περισσότερες μειώσεις δαπανών αντί αυξήσεων φόρων θα είχαν μικρότερη άμεση υφεσιακή επίπτωση γιατί οι αυξήσεις φόρων αποθαρρύνουν την εργασία και την επιχειρηματικότητα (από την πλευρά της προσφοράς) και επομένως θολώνουν τις προοπτικές ανάκαμψης.

Βέβαια, οι κρατικές δαπάνες σε απόλυτα μεγέθη και ως % του ΑΕΠ μειώνονται μετά το 2015 αν και ελάχιστα σε απόλυτα μεγέθη (βλ. γράφημα).

Αν δεν αυξηθεί το ΑΕΠ (και δεν επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι) τότε θα τεθεί εκ των πραγμάτων θέμα νέας περικοπής των δαπανών, όπως άλλωστε προβλέπει ο «κόφτης» για το 2017. Όμως,πλησιάσαμε ένα σημείο από το οποίο και πέρα η μείωση χωρίς καλό σχεδιασμό απειλεί να αποδιαρθρώσει την παραγωγή δημοσίων υπηρεσιών. Κατά την εκτίμησή μου η μείωση των δαπανών (και μάλιστα σε συνθήκες πανικού) μπορεί να κρατηθεί σε λογικά όρια με την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και με τη συστηματική επανεξέταση και ανακατανομή δαπανών ( spendingreview). Η τελευταία, θα βοηθούσε όχι μόνο να περικοπούν περιττές δαπάνες, το κόστος της κακοδιαχείρισης και η σπατάλη, αλλά και να μεταφερθούν κάποια κονδύλια εκεί που χρειάζονται. Υπενθυμίζω ότι τρέχει ήδη ένα πιλοτικό πρόγραμμα πάντοτε με την παρότρυνση της τρόικας (των θεσμών) και ότι η ανακατανομή βρίσκει γενικά σύμφωνη την αξιωματική αντιπολίτευση.

Όμως οι αβεβαιότητες δεν τελειώνουν εδώ. Ας προσθέσουμε, τρίτον, ότι ο προϋπολογισμός που κατατέθηκε αφορά στο 2017 και έχει ως εκ τούτου βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα. Δεν εντάσσεται σε μια αποσαφηνισμένη μεσο- ή μακροπρόθεσμη προοπτική αφού η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα καταρτίσει το «Μεσοπρόθεσμο», του οποίου η μη-κατάρτιση καθιστά δύσκολη την εκτίμηση για την προοπτική που υπηρετεί ο προϋπολογισμός. Τα θέματα που εκκρεμούν είναι γνωστά: Ποια πρωτογενή πλεονάσματα είναι ρεαλιστικά από το 2018 και μετά ; Είναι το χρέος βιώσιμο; Επιπλέον, υπάρχουν διάφορες απειλητικές εκκρεμότητες (χορηγήσεις συντάξεων που καθυστερούν, εφαρμογή δικαστικών αποφάσεων, ελλείμματα ΔΕΗ κλπ).

Τέλος, κίνδυνοι πηγάζουν από τον ευρωπαϊκό και διεθνή περίγυρο. Π.χ. η συμφωνία για το προσφυγικό ΕΕ-Τουρκίας μπορεί να ανατραπεί με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη χώρα (όχι μόνο για το Προϋπολογισμό), μπορεί επίσης να κλιμακωθούν οι εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο όπου συγκεντρώνονται διάφοροι στόλοι, ενώ το κύμα αμφισβήτησης των πολιτικών ελίτ και αντιευρωπαϊσμού σε χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Αυστρία απειλεί το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Αν συμβούν αυτά, η χώρα θα βρεθεί χωρίς «μαξιλάρια».

Πέραν τώρα των αβεβαιοτήτων και εσωτερικών και εξωτερικών κινδύνων που αναφέραμε, εκτιμώ ότι η κυβέρνηση δεν έχει δώσει σαφή λύση στα διάφορα διλήμματα (trade-offs) που εκ των πραγμάτων αντιμετωπίζει π.χ. ανάμεσα σε ανάπτυξη και δικαιοσύνη, δημοσιονομική ισορροπία και δίκαιο επιμερισμό του βάρους της. Στον Προϋπολογισμό προβλέπει πράγματι μέτρα για «δίκαιο επιμερισμό», όπως η καθιέρωση του κοινωνικού εισοδήματος αλληλεγγύης, άλλα όμως τον ανατρέπουν όπως π.χ. η έμφαση στους έμμεσους φόρους! Και ο δίκαιος επιμερισμός θα αποδειχθεί εντελώς εικονικός αν δεν επιστρέψουμε στην ανάπτυξη.

Η αργόσυρτη υπέρβαση του κρατισμού στην Ελλάδα

Δημοσιεύθηκε στο liberal.gr της 25.7.2016

Στην εποχή του 3ου Μνημονίου και μετά από ένα τραυματικό διάλειμμα συνεχίζεται η δύσκολη πορεία προσαρμογής θεσμών και πολιτικών της χώρας. Το τρίτο Μνημόνιο και το «συμπληρωματικό Μνημόνιο» ισοδυναμούν με δύο νέες προσπάθειες για εισαγωγή και σταθεροποίηση ενός νέου «παραδείγματος»οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που άρχισε με το πρώτο Μνημόνιο το 2010. Οι προβλεπόμενες αλλαγές προκαλούν αναταράξεις αλλά, αν ολοκληρωθούν, θα επιφέρουν θεμελιώδεις μεταβολές του περιεχομένου και των θεσμών της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.

Η οικονομική και θεσμική φιλοσοφία των Μνημονίων, επομένως του τρίτου Μνημονίου και του συμπληρώματός του, διαφέρει ουσιωδώς από τις πελατειακές πρακτικές του παρελθόντος που στρέβλωναν τυπικούς κανόνες και κατέληγαν σε ένα αντιπαραγωγικό εν τέλει αλισβερίσι. Έρχεται επίσης σε αντίθεση με την αδιαφοροποίητη δυσπιστία έναντι του μηχανισμού της αγοράς που καλλιεργήθηκε στην ευρύτερη κεντροαριστεράμε βάση παραδοχές που έχουν ιστορικά διαψευσθεί.

Αυτές οι διαφορές αναδεικνύονται κάθε φορά που τίθεται θέμα ανάπτυξης, δηλαδή μιας ικανοποιητικής και διατηρήσιμης ανόδου του ΑΕΠ.

Το «παράδειγμα», που είναι ενσωματωμένο στο Μνημόνιο, έχει ως βασικά χαρακτηριστικά τη δημοσιονομική ισορροπία, τον υγιή ανταγωνισμό στις αγορές και τη μείωση του μεγέθους του κράτους με ιδιωτικοποιήσεις και άλλα μέτρα. Ο στόχος είναι να επιστρέψει η χώρα σε διατηρήσιμους ρυθμούς μεγέθυνσης. Ταυτόχρονα όμως απαιτεί και ένα καλύτερο κράτος που αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές απειλές (βλ. ανακύκλωση απορριμμάτων, δασικούς χάρτες, χωροταξία), εκλογικεύει την κοινωνική πολιτική με αποτελεσματικούς θεσμούς αλληλεγγύης, καθιστά λειτουργικότερη τη δικαιοσύνη και αποτελεσματικότερη τη Δημόσια Διοίκηση, βελτιώνει την ποιότητα των υπηρεσιών του (υγεία!) κλπ. Πρόκειται εν πολλοίς για στοιχειώδη μέτρα που λογικά αποτελούν συστατικά στοιχεία κάθε συνετής πολιτικής- αριστερής ή δεξιάς. Για να επιτύχει τους στόχους αυτούς το Μνημόνιο συνδέεται με σημαντικές ροές πόρων (διαρθρωτικά ταμεία κ.α.). Επιζητεί δηλαδή να συμβιβάσει τον οικονομικό στόχο της ανάπτυξης μέσω των ανοιχτών αγορών με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους που προϋποθέτουν εν τέλει ένα ενεργό μεν αλλά αποτελεσματικό κράτος, ισχυρό έναντι μεμονωμένων συμφερόντων.

Στο ζήτημα των στρεβλώσεων των αγορών σημειώνεται «ατμοσφαιρική» πρόοδος. Στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών φαίνεται ότι γίνεται πλέον ευρύτερα κατανοητό ότι υπάρχει θέμα στρεβλώσεων του ανταγωνισμού λόγω κρατικών ρυθμιστικών παρεμβάσεων που προστατεύουν συγκεκριμένες ομάδες ή λόγω ανοχής μονοπωλιακών πρακτικών (καρτέλ).

Στις εργασιακές σχέσεις έχουν επίσης τεθεί ευαίσθητα θέματα. Η επανάληψη από την ελληνική πλευρά ασαφών και εν μέρει παραπλανητικών δηλώσεων για «κόκκινες»γραμμές δεν απαντά σε ερωτήματα που προκύπτουν από την κατάσταση της χώρας: Πως μπορούν οι επιχειρήσεις να επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες; Τι ακριβώς πετυχαίνουν υπουργικές απαγορεύσεις απολύσεων; Ως ποιο βαθμό οι ισχύοντες συνδικαλιστικοί κανόνες (π.χ. για λήψη αποφάσεων απεργίας) είναι δυσλειτουργικοί; Πως επηρέασαν την τύχη μεγάλων επιχειρήσεων; Ποιες είναι οι δικές μας εμπειρίες; Ποιο σύστημα εργασιακών σχέσεων θα ενθάρρυνε ξένες παραγωγικές επενδύσεις που τόσο χρειάζεται η χώρα; Ποιους αφορά το ζήτημα των «μαζικών» απολύσεων; Εκατοντάδες χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις έκλεισαν μαζικά χωρίς μαζικές απολύσεις! Ποιες ακριβώς «βέλτιστες πρακτικές» εννοούμε εμείς που έχουμε δεσμευθεί να τις αναζητήσουμε; Ή είναι οι «βέλτιστες πρακτικές» συνώνυμο του statusquo; Τι πρέπει να συμβεί ακόμα για να καταλάβουμε ότι το κράτος δεν παρέχει περισσότερη ασφάλεια στους εργαζόμενους εμποδίζοντας την ευελιξία των επιχειρήσεων γιατί τότε τις ωθεί προς το κλείσιμο. Η ευελιξία των επιχειρήσεων είναι προϋπόθεση για την επιβίωση ή ανάπτυξή τους και, οπωσδήποτε, για την είσοδο νέων στην παραγωγή. Το κράτος όμως μπορεί να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό δίκτυ ασφαλείας για τους εργαζόμενους. Η προάσπιση του statusquo είναι αδιέξοδη πολιτική.

Ας προσθέσουμε ότι οι θεσμοί δεν ζητούν ευελιξία χωρίς ασφάλεια. Το αντίθετο μάλιστα. Το Μνημόνιο υποδεικνύει την ανάγκη για καλύτερες ενεργές πολιτικές απασχόλησης με την αναμόρφωση του ΟΑΕΔ, αποτελεσματικότερους θεσμούς επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης κ.α.

Τέλος, μια μάλλον υποτιμημένη πτυχή του νέου Μνημόνιο είναι ότι διαμορφώνει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για την οικονομική και ειδικότερα τη δημοσιονομική πολιτική (Δημοσιονομικό Συμβούλιο, Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας Α.Ε» («υπερταμείο»), Μηχανισμός Δημοσιονομικής Προσαρμογής («κόφτης»), Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή Δημοσίων Εσόδων κ.α. Οι αλλαγές αυτές, που εν μέρει συμπληρώνουν αδρανοποιημένα μέτρα προηγούμενων κυβερνήσεων (π.χ. το δημοσιονομικό συμβούλιο) τείνουν να μειώσουν το βαρύ χέρι της πολιτικής στη δημόσια οικονομία και περιουσία. Πελατειακές πρακτικές και άλλες adhoc παρεμβάσεις ήταν άλλωστε υπεύθυνες για την αναποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής διαχείρισης. Το νέο θεσμικό πλαίσιο, τείνει να «πειθαρχήσει» το πελατειακό σύστημα.

Γενικότερα, η κυβέρνηση θα πρέπει να αποσαφηνίσει τη «θεσμική φιλοσοφία» της. Αυτό αφορά γενικά μεν στο πεδίο «νόμος και τάξη», ειδικά δε στις ανεξάρτητες αρχές. Ανάπτυξη με αποκλεισμούς δεν γίνεται. Αλλά ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς – για να προσφύγουμε στην ορολογία πρόσφατης μελέτης – σημαίνει σταθερούς κανόνες που ισχύουν για όλους, είναι δηλαδή inclusive, είτε μιλάμε για διορισμούς, είτε για ρυθμίσεις των αγορών προϊόντων, είτε για αναθέσεις έργων, προστασία της κοινής περιουσίας (του περιβάλλοντος), φορο- και εισφοροδιαφυγή, λογοδοσία. Σημαίνει ακόμα θεσμούς που εμποδίζουν την ιδιοτελή οικειοποίηση πόρων (διαφθορά και σπατάλη). Και συνυφαίνονται με ένα λειτουργικό νομικό σύστημα. Το αντίθετο είναι οι «εξορυκτικοί» (extractive) θεσμοί που διανέμουν αυθαίρετα εύνοιες σε άτομα και ομάδες ενώ αποκλείουν άλλα και άλλες και οδηγούν στην οικονομική παρακμή.^[1]

Όλα αυτά (άνοιγμα των αγορών, δημοσιονομικοί θεσμοί που πειθαρχούν τους πολιτικούς, συμμετοχικοί θεσμοί) και πολλά άλλα προσκρούουν σε αλλεπάλληλες γραμμές άμυνας της ελληνικής πολιτικής οικονομίας. Οι πολύμορφες αντιδράσεις στις μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη αποφασισθεί συνεχίζονται, μερικές φορές με επιδέξια χρήση νομικών εργαλείων και πολιτικών τεχνασμάτων για αποφυγή μεταρρυθμίσεων που ανατρέπουν κεντρικές πολιτικές επιλογές (βλ. υπόθεση Cosco).

Η κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει,εκτός της προγραμματικής-ιδεολογικής κληρονομιάς της, τους προσοδοθηρικούς θεσμούς και τους γύρω από αυτούς διαμορφωμένους συσχετισμούς επιρροής που είχαν εμπεδωθεί τις προηγούμενες δεκαετίες σε αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Οι διαπλοκές κορυφής ήταν μόνον η κορυφή του παγόβουνου. Το προσοδοθηρικό σύστημα υποκρύπτεται σε σειρά «διαρθρωτικών δεικτών» στους οποίους αντικατοπτρίζονται οι σημαντικότερες υστερήσεις της χώρας που λειτουργούν ως φρένο για την ανάπτυξη. Συνολικά, το θεσμικό μας πλαίσιο δεν έχει ακόμα σταθεροποιηθεί και αυτό, σε συνδυασμό με την αμφιθυμία τμημάτων της κυβέρνησης, τη σκληρή στάση πάσης φύσης ομάδων συμφερόντων και τη διάχυτη απογοήτευση των πολιτών, εμποδίζει την ανάκαμψη. Και αυτά συμβαίνουν την ώρα που το διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον τείνει να πάρει χαρακτηριστικά κινούμενης άμμου.

[1] Acemoglou, Daron and Robinson, James Why nations fail. The origins of power, prosperity and poverty, Crown Press, New York 2012.